Taliban idaresinin hükümet misyonlarına akraba atamalarını yasakladığı haberine çok şaşırdığımı söylemeliyim. Afganistan’ı iki yıldan beri yöneten gerici Taliban hükümetinin başta kadınlarınki olmak üzere “insan hakları” kavramıyla başının güzel olmadığı sır değil. O nedenle düpedüz bir insan hakları ihlali sayılması gereken akraba kayırmacılığına karşı tavır alması şaşırtan geliyor kulağa.
Ziyadesiyle yakındığımız bir husus olduğu malum. Son günlerde başta Kızılay olmak üzere kimi kamu kuruluşlarında akraba saltanatına da şahit olduk, bir sefer daha. Yeni bir olgu değil olağan bu. Bizde bunun olağan sayıldığını bilmeyen yok. Bir makama, mevkiye gelenin akrabasını müdafaası “bal tutan parmağını yalar” diyerek normalleştirilmiştir bile.
Ya Taliban ya da Metiner yanılıyor
Gerekçesinin detaylarına vakıf değilim fakat Taliban’ın yasaklama kararına Mehmet Metiner’in ne diyeceğini kötü halde merak ediyorum. Zira akrabalarına torpil yaptığı tezi gündeme geldiği sıralarda Metiner Adıyaman’da yayın yapan Mercan TV’deki bir programda “Biz inançlı insanlarız değil mi? Cuma namazına gittiğimizde her hafta hutbede ne okunur? Ayet diyor ki ‘akrabalarını koru kolla’ der. Değil mi” kelamlarıyla akraba kayırmacılığının dinen doğruluğunu vurgulamıştı. Yani Metiner Taliban’ın bile bir ayete dayandırmayıp reddettiği bir haksızlığı savunabilmiş, dahası programın sunucusu “O vakit siz bu ayet doğrultusunda mı torpil yapıyorsunuz” diye sorduğunda “Vallahi sen Allah’ın ayetine bile karşı geliyorsan ben sana ne diyeyim” karşılığını vermişti. Anlaşılıyor ki Afganistan’da bu lafı etse herhalde Taliban’ın hışmına uğrardı.
Taliban’ın devlet ya da kamu kurumlarına akraba atamalarını yasaklamasının bizim malum figürleri utandıracağını sanan var mıdır sanki? Onca tenkide, ikaza, etik anımsatmalarına karşın kılı kıpırdamayanların Taliban’ın kararından utanacağını beklemek de saflık olur. Metiner üzere böylesi bir haksızlığı ayetle savunanların çok olduğu malum.
Üç mikrop: Nepotizm, Cronyizm, Favoritizm
Özellikle 20 yıllık AKP iktidarında öncekilerle kıyaslanmayacak derecede akraba kayırmacılığına (Nepotizm) şahit olduk. Yalnızca bu değil natürel. Genel olarak kayırmacılıkla (Cronyism), iltimas da (Favoritism) bu periyodun en yaygın tavırlarından. Nepotizm, (İtalyanca’da yeğen manasına gelir) aile üyelerini kayırmayı kapsar. En kolay sözle, birine işi âlâ yaptığı için değil, kan bağından dolayı kamu hizmeti misyonu verilmesi demektir. Kayırmacılık arkadaşlara, ortaklara yönelik tarafgirliği söz eder. İltimas da malum, bir kişi ya da kümeye, oburunun aleyhine olacak formda haksız ayrıcalıklı muamele yapılması demek.
Bunların tümü kamu faydasına ziyanlıdır. Bir şahsa en âlâ referanslara, tecrübeye sahip olduğu için değil de irtibatları nedeniyle bir vazife verilmesi o kişinin kamuya sunduğu hizmeti zayıflatır en başından. Tüm bunlar zımnî yapıldığından bu uygulamalar kamuda işe almada şeffaflığı da yok eder. Ziyanı artıran özellikler bunlar.
Bizde sorun sayılmaz
Bakın bunların hiçbirisine önemli sorun gözüyle bakılmaz memlekette. Bizim üzere sistemlerde bunlar olmazsa olmaz kabul edilir. Hatta bunların sürdürülmesinde kültürel bir onaylama da vardır. “Devlet malı deniz, yemeyen domuz” kelamı diğer hangi toplumda vardır bilemem. Yani bu üç mikrop siyasi hayatın kabul edilmiş gerçeği haline gelmiştir. Yalnızca bizde rastlanıyor da değil. Örneğin Filipinler’de Ferdinand Marcos’un başta karısı İmelda olmak üzere devlet kurumunda misyon almayan akrabası yoktu neredeyse. ABD liderlerinden John F. Kennedy, kardeşi Robert‘ı başsavcı olarak atamıştı. Trump’ın da kızı ile damadını değerli resmi misyonlara getirdiğini biliyoruz. Fakat durum o kadar rahatsız edici boyutlara ulaşmıştır ki 19 ABD eyaleti yargısı nepotizme karşı sert yasalar çıkarmıştır. Yani ABD’nin kimi eyaletleri ile Taliban idaresi “akraba kayırmacılığını” yanlışsız bulmayarak yasaklamış.
Bizde ise bu türlü bir yasa yok bildiğim kadarıyla. Halimize bakar mısınız?
Taliban’ın bile gerisinde kalmış durumdayız.